Commissiestukken Stemmen in een willekeurig stembureau

AbA.

lO--lO'-O')

----

Gemeen te Helmond

Commissie-format

Verzoek College van B en W voor Commissiebehandeling.

Vastgesteld in B en W vergadering van: 27 september 2005

Onderwerp: stemmen in een willekeurig stembureau

Inhoud: Minister Pechtold van BZK nodigt gemeenten uit om deel te nemen aan het project Stemmen in een

Willekeurig Stemlokaal (project SWS). Het stemmen in een willekeurig stembureau houdt in dat de kiezer

zelf bepaalt in welk stemlokaal binnen de gemeente hij zijn stem uitbrengt.

Spoedig zal deze nieuwe werkwijze ook in de Kieswet opgenomen worden. Op 7 maart volgend jaar,

wanneer de gemeenteraadsverkiezingen gehouden worden, geldt nog de Experimentenwet Kiezen op

Afstand als grondslag. Op grond van deze wet dient het besluit tot deelname aan dit project door de

gemeenteraad genomen te worden.

Het succes van de deelname aan dit project kan nog verder vergroot worden door de inzet van een mobiel

stembureau. Wij hebben de inzet van het mobiel stembureau gekoppeld aan de deelname aan het project

SWS.

Voorgesteld wordt de gemeenteraad te adviseren deel te nemen aan het project: Stemmen in een

willekeurig Stembureau en hiervoor een krediet beschikbaar te stellen van ¿ 6500,=.

Financiële aspecten en dekking:

eenmalige lasten; totaal ¿ 6.500,--

- extra kosten voor de productie van de stem pas, i.v.m. echtheidskenmerk en kopieerbeveiliging, naar

schatting ¿ 3.500.

- Bij gebruikmaking van een mobiel stembureau worden hiervoor ook extra kosten gemaakt, naar schatting

¿ 2.000,--

- onvoorzien; ¿ 1.000,--

eenmalige tegemoetkoming; circa 6.500,--

- Het ministerie van BZK kent aan de deelname aan dit project een eenmalige vergoeding van ¿ 0,10 per

kiesgerechtigde toe. Dit is voor Helmond circa ¿ 6.500,--. Deze vergoeding zal afzonderlijk overgemaakt

worden en niet als onderdeel van bijv uitkering uit Gemeentefonds.

Deelname aan dit project kan derhalve budgettair neutraal uitgevoerd worden.

Met dit verzoek mee te zenden stukken:

- Brief Minister Pechtold dd 11 augustus 2005

- Evaluatierapport gem. Assen

- raadsbijlage

Stemmen in ander bureua

Pagina 1 van 2

Het college van B en W verzoekt:

voor te leggen aan de gemeenteraad op 1 november 2005 waarbij rekening dient te worden gehouden met

de adviezen van de commissie ABA op 10 oktober 2005

Ruimte voor eventueel vervolg inhoud:

Stemmen in ander bureua

Pagina 2 van 2

é ~ ~~=~"' ~~

I GEM~ENTE HEllIlIllllIlll~~~UI~~~1111111111I1 ~;;5-k;0:~;:847

I CLnr.: . I PORT, Onderdeel

Het College van Burgemeester en Wethoudj3B'citum:l 5 A U G 2005 ! Vt,c /- CZWlProject Kiezen op

I 1-- Afstand

I P'7

i :,rj 'P',,-~-~~...:~..--T-'I'---:.!!-~:':-I..,~ .

~":::<:"'~'::'::~.:;::' j;!i>,____L '-....---...J }-,\.,rlt: Inh~htingen

! P"'(;iL'f I i J I i ! I Manska Oam-Jansen

Onderwerp '-~L ! I L.-.J..............! T (070) 4266054

Uitnodiging deelname project 'Stemmen in een F (070) 426 76 34

Willekeurig Stemlokaal' Uw kenmerk

.,

"

Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

Geacht College,

Hierbij nodig ik u uit om mee te doen aan het project Stemmen in een Willekeurig

Stemlokaal {SWS} bij de Gemeenteraadsverkiezingen op dinsdag 7 maart 2006,

In 2000 heeft het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties {BZK}

het project Kiezen op Afstand gestart. Doel van dit project is om het stem proces

in Nederland te vergemakkelijken door het stemmen meer plaatsonafhankelijk te

maken. Verder beoogt dit project de politiek dichter bij de burger te brengen,

In het kader van dit project is vorig jaar bij de verkiezingen voor het Europese

Parlement het experiment SWS gehouden in vier gemeenten, te weten Assen,

Deventer, Heerlen en Nieuwegein. Het stemmen in een willekeurig stemlokaal

houdt in dat de kiezer zelf binnen zijn eiQen Qemeente op de dag van de .

verkiezing bepaalt in welk stemlokaal hij zijn stem uitbrengt. Met deze test is deze

nieuwe wijze van stemmen onderzocht op wenselijkheid en invoertechnische

aspecten.

j

Dit experiment is zodanig succesvol gebleken dat de vier betrokken gemeenten,

op eigen initiatief en na toestemming van mijn ambtsvoorganger, Thom de Graaf,

dit experiment hebben herhaald bij het referendum over de Europese Grondwet.

De ervaringen die deze gemeenten hierbij hebben opgedaan, zijn wederom zeer

goed.

Gelet op deze positieve ontwikkelingen streef ik er naar om deze nieuwe manier

van stemmen zo spoedig mogelijk landelijk in te voeren. Omdat deze nieuwe

werkwijze een wijziging van de Kieswet vereist en de Gemeenteraads-

verkiezingen al op 7 maart a.s. staan gepland, heb ik gekozen voor een

gefaseerde invoering.

Bij de gemeenteraadsverkiezingen op 7 maart 2006 dient de 'Experimentenwet

Kiezen op Afstand' nog als grondslag.

Verder ben ik begonnen met de voorbereidingen voor wijziging van de Kieswet.

Die wetswijziging zou afgerond moeten zijn vóór de verkiezingen van 2007, zodat

deze werkwijze met ingang van de pfOvinciale-statenverkiezingen dan wel de

Tweede-Kamerverkiezingen gemeengoed kan worden.

INGEKOMEN l' AUG. ~~Oi

@

Blad

1 van 2

Aantal bijlagen

1

Bezoekadres

Herengracht 17

2511 EG Den Haag

Postadres.

Postbus 20011

2500 EA Den Haag

Intemetadres

www.minbzk.nl

Omdat de gemeenteraadsverkiezingen in 2006 als definitieve test worden

beschouwd, hoop ik dat zo veel mogelijk gemeenten al in 2006 met deze nieuwe

werkwijze zullen werken en nodig ik u hierbij dan ook van harte uit om hiermee

kennis te maken.

Ik weet dat deze nieuwe aanpak kosten met zich meebrengt. Daarin kom ik u

graag tegemoet met een éénmaJige vergoeding van ¿ 0,10 per kiesgerechtigde.

Deze vergoeding kan al in 2005 aan u worden uitgekeerd.

Verder breng ik u onder de aandacht dat de Experimentenwet vereist dat

gemeenteraden van deelnemende gemeenten met deze deelname moeten

instemmen.

Voor meer informatie over dit project verwijs ik u naar de bij deze brief

bijgevoegde bijlage. Verder kunt u voor al uw vragen over dit project terecht bij

het KoA-informatiepunt, bereikbaar op telefoonnummer 0704268010 en e-

mailadres KOA@minbzk.nl.

Ik verneem graag schriftelijk (per post dan wel e-mail) vóór donderdag

15 september 2005 of uw gemeente wenst mee te doen aan dit project.

In verband met deze vakantieperiode accepteer ik vóór die datum ook een

voorlopiae aanmeldina onder voorbehoud van instemming van uw

gemeenteraad.

Mocht u besluiten niet deel te nemen dan hoeft u dit niet apart kenbaar te maken.

Na ontvangst van uw aanmelding ontvangt u hiervan een bevestiging.

uw aanmelding spoedig te mogen ontvangen.

DE MISTER VOOR BESTUURLIJKE VERNIEUWING

K NINKRIJKSKRELATIES,

\

M""""" - -,..... Zo"" M """"""""M ( ~

'"

v

Datum

11 augustus 2005

Ons kenmerk

2005-0000139847

Onderdeel

CZW/Project Kiezen

op Afstand

Blad

2van2

'\

'"

~-)

Bijlage bij uitnodiging voor deelname aan het project SWS (Stemmen in

een Willekeurig Stemlokaal) bij de gemeenteraadverkiezingen van

7 maart 2006 (brief van 11 augustus 2005, kenmerk 2005-0000139847)

"

Doel en fasering project Kiezen op Afstand ,

Het project Stemmen in een Willekeurig stemlokaal (hierna: SWS) is er op gericht om, binnen

afzienbare tijd, elke kiezer in Nederland de mogelijkheid te bieden dat hij bij verkiezingen, in elk

willekeurig stemlokaal in Nederland zijn stem kan uitbrengen.

SWS is een onderdeel van het overkoepelende project Kiezen op Afstand (KoA), dat de ministers

De Vries en Van Boxtel in 2000 hebben geïnitieerd.

Doel van KoA is het stapsgewijs plaatsonafhankelijk maken van het stem proces in Nederland door

inzet van informatie- en communicatietechnologie. Grote efficiencywinst en de politiek dichter bij de

burger brengen zijn daarvan het einddoel.

Stap 1

Stap 1 en 2 van dit groeipad bestonden uit de twee experimenten die zijn gehouden bij de Europese

Verkiezingen in 2004. Beiden zijn zeer succesvol geweest en betroffen:

het stemmen in een stemlokaal van eigen keuze binnen de eigen gemeente binnen

4 gemeenten en

Stap 2

stemmen per PC en/of telefoon voor Nederlanders die in het buitenland woonachtig zijn

dan wel in het buitenland verblijven voor beroep of bedrijf. De registratie en de

verzending van de stembescheiden zijn in deze fase nog niet gewijzigd.

De stappen, waar wij nu voor staan, zijn:

Stap 3

het landelijk invoeren van het stemmen in een willekeurig stemlokaal van eigen keuze

binnen de eiqen qemeente (gemeenteraadverkiezingen maart 2006 en volledig bij de

verkiezingen in 2007) én

Stap 4

het digitaliseren van het gehele stem proces voor de Nederlanders in het buitenland (TK-

verkiezingen mei 2007); nadere besluitvorming hierover zal in het najaar van 2005 in de

Ministerraad plaatsvinden.

Wanneer stap 2 en 3 succesvol zijn verlopen, wordt gedacht aan:

Stap 5

het landelijk invoeren van het stemmen in een willekeurig stemlokaal overal binnen

Nederland (verkiezingen Europees Parlement, 2009) en

Stap 6 (2009-2010)

Principiële discussies in het kabinet en beide Kamers over:

1. Mogelijke inbreuk op de stemvrijheid en het stemgeheim in de thuissituatie door 'family-voting' en

2. Het spanningsveld tussen de bijzondere positie van het stemrecht versus het gebruiksgemak van

internet- en/of telefoonstemmen.

Bijlage bij uitnodiging voor deelname aan het project SWS gemeenteraadsverkiezingen van 7 maart 2006

, 1fi

. Wanneer ten faveure van digitaal stemmen is besloten kan door middel van

Stap 7

in 2011 of 2015 digitaal, internet- en/of telefoonstemmen worden aangeboden aan alle Nederlandse

kiesgerechtigden in Nederland en in het buitenland.

~.

.

Voordelen

. Flexibilisering van het stemproces biedt verschillende voordelen. De kiezer is minder tijd kwijt en

hoeft minder moeite te doen om te gaan stemmen. Wanneer hij op de dag van stemming in een

ander stemlokaal wil stemmen of de hele dag fysiek verhinderd is, hoeft hij dat niet meer ruim van

tevoren te regelen. Hierdoor wordt de drempel om te gaan stemmen verlaagd.

Voor gemeenten leiden deze ontwikkelingen op termijn tot kostenbesparing. Administratieve

handelingen met betrekking tot de kiezers pas komen op termijn immers te vervallen en ook

stemlokalen kunnen doelmatiger en in kleinere aantallen worden ingezet.

Uitvoering stap 1

Omdat niet tevoren vaststond welke invloed deze flexibilisering van het stem proces heeft op de

manier van werken van gemeenten en ook onduidelijkheid bestond over de noodzakelijke

inspanningen en kosten, is in 2004 bij vier gemeenten, te weten Deventer, Heerlen, Assen en

Nieuwegein, met SWS geëxperimenteerd.

Uit de evaluatie is gebleken dat zowel de kiezers als de betrokken gemeenten positief waren over

het verloop en het resultaat. Deze gemeenten waren zelfs zo enthousiast dat zij, op eigen initiatief

en na toestemming van toenmalig minister Thom de Graaf, deze nieuwe manier van stemmen bij

het referendum over de Europese Grondwet hebben herhaald. De ervaringen die hierbij zijn

opgedaan, zijn wederom zeer goed.

Stap 3 .

De volgende stap, te weten de landelijke invoering van het stemmen in een willekeurig stemlokaal

binnen de eiqen qemeente, wordt nu ingezet.

Omdat deze stap een wijziging van de Kieswet vereist maar de gemeenteraadsverkiezingen al op

7 maart 2006 staan gepland, is gekozen voor een gefaseerde invoering.

Dit houdt in dat, wat betreft deze nieuwe stemwijze, voor de gemeenteraadsverkiezingen op

7 maart 2006 nog op basis van de 'Experimentenwet Kiezen op Afstand' wordt gewerkt. Deze

verkiezingen zijn daarmee de laatste verkiezingen voor wijziging van de Kieswet. Daarom worden

nu alle Nederlandse gemeenten van harte uitgenodigd om bij deze verkiezingen deel te nemen aan

het project SWS. Hiertoe zijn zij dus niet verplicht.

-\

j

Naar verwachting zal vóór de verkiezingen in 2007 de Kieswet zijn gewijzigd, zodat deze nieuwe

werkwijze vanaf de provinciale-statenverkiezingen dan wel de Tweede-Kamerverkiezingen landelijk

en structureel kan worden toegepast.

Evaluatie

De Experimentenwet Kiezen op Afstand brengt een verplichting tot evaluatie met zich mee. Deze

evaluatie ligt, anders dan bij de verkiezingen in 2004 en het referendum in 2005, dit maal geheel in

handen van het Ministerie van Binnenlandse laken en Koninkrijksrelaties (BlK).

Wanneer een gemeente aan dit project deelneemt wordt wel gevraagd mee te werken aan een

evaluatieonderzoek dat door een, nog door het Ministerie van BlK te bepalen, onde~oeksbureau

zal worden verricht.

Bij de evaluatie staan de volgende vragen centraal:

Bijlage bij uitnodiging voor deelname aan het project SWS gemeenteraadsverkiezingen van 7 maart 2006

217

1) . in welke mate maakt de kiezer gebruik van de mogelijkheid om te stemmen in een

stemlokaal van eigen keuze?

2) hecht de kiezer meerwaarde aan het kunnen stemmen in een stemlokaal naar keuze, in

vergelij~ing met de bestaande faciliteit om zonder oproepingskaart in het aangewezen

stemlokaal te kunnen stemmen?

3) wat zijn de kosten en hoe zijn die opgebouwd bij het kunnen stemmen in een willekeurig

stemlokaal ten opzichte van de organisatie van reguliere verkiezingen?

4) leidt het stemmen in een willekeurig stemlokaal tot veranderingen (van procedures)

binnen de gemeentelijke organisatie? En zo ja, welke?

Nadere afspraken over de precieze invulling van de evaluatie zullen nog worden gemaakt met het

deelnemende onderzoeksbureau.

Wat brengt het gebruik maken van deze nieuwe stem wijze met zich mee?

De methode om in een stemlokaal van eigen keuze te kunnen stemmen heeft een aantal gevolgen

voor het stem proces. Zo zal de manier waarop de kiesgerechtigdheid tijdens een verkiezing wordt

vastgesteld veranderen.

Binnen het huidige stem proces wordt aan de hand van het uittreksel van het kiezersregister van het

stemlokaal (art J17 lid 1 Kieswet) en de oproepingskaart, in het stemlokaal geverifieerd of een

bepaalde persoon kiesgerechtigd is.

Aangezien het met de nieuwe werkwijze voor een kiezer mogelijk wordt om binnen de eigen

gemeente te stemmen in een stemlokaal van eigen keuze, is de huidige controle met behulp van het

kiezersregister niet meer waterdicht. De kiesgerechtigdheid zal daarom, anders dim nu, worden

bepaald aan de hand van twee nieuwe voorzieningen:

1. Een nieuw model oproepingskaart, genaamd stem pas. Deze stempas is voorzien

van echtheidskenmerken en deze is omkleed met procedures en controles om de

uniciteit en de kiesgerechtigdheid van de houder te waarborgen;

2. Een Register Ingetrokken Stem passen (RIS). Hierin wordt aangetekend welke. .

stempassen zijn ingetrokken.

Ad 1 Nieuw model oproepingskaart: stempas

Bij het stemmen in een stemlokaal van eigen keuze dient de stempas niet alleen ter verificatie van

de kiesgerechtigdheid,. maar ook als bewijs dat de kiezer zijn stem niet al in een ander stemlokaal

heeft uitgebracht. Dit heeft tot gevolg dat kiezers die zich zonder stem pas in het stemlokaal melden,

niet kunnen stemmen. Dit laatste is wezenlijk anders dan bij het huidige gebruik van de

oproepingskaart.

Vanwege dit veranderde gebruik wordt gebruik gemaakt van een nieuw model kaart, de stempas.

Deze pas is voorzien van goed controleerbare echtheidskenmerken, kopieerbeveiligingen en een

uniek nummer.

Voorafgaand aan de verkiezingen in 2004 heeft het ministerie ten behoeve van de betrokken

gemeenten, op grond van deze eisen een aantal schetsontwerpen van stem passen laten maken.

Drie van deze ontwerpen zijn aan de betrokken gemeenten aangeboden. Zij waren echter niet

verplicht om één van deze modellen te gebruiken. Twee van de vier gemeenten hebben vervolgens

een eigen model laten ontwikkelen dat, na toetsing door BZK, door deze gemeenten is gebruikt bij

de verkiezingen in 2004 en het referendum in 2005.

Bijlage bij uitnodiging voor deelname aan het project SWS gemeenteraadsverkiezingen van 7 maart 2006

3/7

In de huidige fase van het project is gekozen voor een beperking van deze keuzevrijheid. Nu worden

vijf modellen ter beschikking gesteld en de deelnemende gemeenten zijn verplicht om van één van

deze modellen gebruik te maken.

Hiervoor is gekozen omdat in 2004 en 2005 is gebleken dat deze modellen in technisch opzicht

goed zijn en zij ook in de praktijk hun kwaliteiten hebben bewezen. Verder is de voorbereidingstijd

van deze verkiezingen in vergelijking tot de verkiezingen in 2004 voor zowel de deelnemende

gemeenten als BZK korter, waardoor de tijd voor het ontwikkelen en toetsen van nieuwe modellen

ontbreekt.

~.

Als een kiezer zijn stem wil uitbrengen, wordt de stempas ingenomen en onbruikbaar gemaakt. Een

andere hiermee samenhangende verandering ten opzichte van het huidige stem proces is de gang

van zaken rondom het verlies van een stempas. In de huidige praktijk kan een kiezer die geen

oproepingskaart heeft in zijn 'eigen' stemlokaal (waar hij op de lijst van kiesgerechtigden staat),

zonodig een vervangende oproepingskaart krijgen. Het nieuwe stem proces heeft tot gevolg dat het

niet meer mogelijk zal zijn om op de verkiezingsdag in het stemlokaal een vervangende stempas te

krijgen. Immers, met een vervangende stempas zou de kiezer dubbel kunnen stemmen.

Voorafgaand aan stap 1 heeft het ministerie van BZK in 2003 onderzoek laten verrichten naar het

aantal tijdens de verkiezingen van de leden van Provinciale Staten in maart 2003 uitgereikte

vervangende oproepingskaarten.1 Op hoofdlijnen blijkt dat 0,49% van het totale aantal uitgebrachte

stemmen door middel van een vervangende oproepingskaart werd uitgebracht. Hierbij zijn zowel de

kiezers die vóór de dag van stemming een vervangende oproepingskaart bij hun gemeente hebben

aangevraagd meegeteld, als die kiezers, die op de dag van stemming in het stemlokaal om een

vervangende oproepingskaart, hebben verzocht.

Uit de evaluatie van 2004 blijkt dat het aantal kiezers dat dacht te kunnen stemmen zonder stem pas

bijzonder laag was (tussen de 0,1 en 0,2%). Verder waren de kiezers zelf overwegend positief over

deze gang van zaken en waren zij van mening dat de voordelen van het stemmen in een willekeurig

stemlokaal opwegen tegen het niet kunnen stemmen zonder stempas2.

Ad 2 Een register

In het huidige stem proces wordt in het stemlokaal gebruik gemaakt van een afschrift van gegevens

uit de gemeentelijke administratie, bevattende een genummerde opgave van de kiezers die in het

. stemdistrict bevoegd zijn aan de stemming deel te nemen. Als een kiezer zich in het stemlokaal

meldt, worden de gegevens van de oproepingskaart geverifieerd én wordt in het register

aangetekend dat er gestemd is. Per stemlokaal bevat het uittreksel van het kiezersregister

gemiddeld ongeveer 1.500 namen waardoor het overzichtelijk blijft voor de stembureauleden om

kiezers in dit register op te zoeken.

Als bij de nieuwe werkwijze, net als bij het huidige stemproces, gebruik zou worden gemaakt van

een zogenaamd positief uittreksel van het kiezersregister, waarin degenen zijn opgenomen die in

een bepaald stembureau gerechtigd zijn te stemmen, dan zou dat in de praktijk betekenen dat ieder

stemlokaal binnen de gemeente over een kiezersregister zou moeten beschikken met daarin

opgenomen alle kiesgerechtigden van de desbetreffende verkiezing. Het ministerie van BZK heeft

de inschatting gemaakt dat een dergelijke praktijk bij de stembureauleden tot uitvoeringsproblemen

zal leiden.

1 Kiezen op afstand. Onderzoek vervangende oproepingskaarten, SGBO, april 2003.

2 Kiezen op afstand. Voortgangsrapportage van de minister voor BVK aan de Tweede Kamer, november 2004.

Bijlage bij uitnodiging voor deelname aan het project SWS gemeenteraadsverkiezingen van 7 maart 2006

4/7

Het is om deze reden dat er nu gebruik wordt gemaakt van een zogenaamd negatief register. In dit.

register zijn juist de vervallen verklaarde stem passen opgenomen, als gevolg van, bijvoorbeeld,

verlies, diefstal of intrekking van de kiesgerechtigdheid. De stempas is dan geblokkeerd, waardoor

er niet meer mee gestemd kan worden. Tot een bepaald aantal kalenderdagen vóór de

verkiezingsdatum kan een kiezer een vervangende stem pas aanvragen bij de gemeente. Door de

gemeente wordt dan direct een stempas met een nieuw nummer verstrekt die geldig is voor

stemmen in een stemlokaal van eigen keuze. Dit kan dus niet meer op de dag van de stemming zelf.

Het Register met de Ingetrokken Stem passen (RIS) zal vóór de verkiezing worden gedupliceerd en

gedistribueerd naar ieder stembureau.

'"

De bestaande procedures binnen de gemeenten zullen voor het uitreiken van de nieuwe

stem passen en het opnemen van vervallen stem passen in het RIS moeten worden aangepast. Ook

bepaalde voorzieningen die nu bij verkiezingen gebruikt worden, zullen aangepast dienen te worden

voordat er in een stemlokaal van eigen keuze binnen de eigen gemeente gestemd kan worden.

Deze nieuwe werkwijze in 2006 heeft echter Qeen QevolQen voor de bestaande stemapparaten en

stempc's die nu door gemeenten bij verkiezingen gebruikt worden.

Ondersteuning vanuit net ministerie van BZK

Het succes van de invoering van deze nieuwe werkwijze is onder meer afhankelijk van een goede

organisatie waarin zowel de betrokken gemeenten als het ministerie van BlK een rol spelen.

Hiertoe biedt het ministerie, naar behoefte van de deelnemende gemeenten, de nodige

organisatorische ondersteuning aan door middel van het KoA-informatiepunt.

Tussen de deelnemende gemeenten en BZK zullen in overleg nadere afspraken gemaakt worden

over de samenwerking en taakverdeling bij de voorbereidingen en uitvoering van de verkiezingen.

Tentatief wordt gedacht aan de volgende verdeling:

Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties:

. verantwoordelijk voor het wettelijke kader (Experimentenwet KOA en

uitvoeringsregelgeving)

. organisatorische ondersteuning

. toetsen en goedkeuren van het ontwerp van het Register Ingetrokken Stem passen (RIS)

. evaluatie.

Deelnemende gemeenten:

. binnen eigen organisatie procedures vastleggen voor:

1. het uitreiken van de nieuwe stempassen en het laten vervallen van de oude

stempassen

2. het dupliceren en verspreiden van het negatief register

3. het innemen en onbruikbaar maken van stempassen

. keuze maken uit één van de vijf stempasmodellen en dit in het productieproces

opnemen

. in kaart brengen van de overige gevolgen voor de eigen administratieve organisatie

. door middel van voorlichting kiezers wijzen op de nieuwe stem mogelijkheid, het belang

van het meenemen van de stempas en de locaties van stemlokalen

. instrueren leden van de stembureaus over de te herkennen echtheidskenmerken van de

nieuwe stempas en het gebruik van het negatieve register.

Aan deze nieuwe werkwijze zijn de noodzakelijke invoeringskosten verbonden, daar ben ik mij van

bewust. Bij wijze van stimuleringsimpuis komt BZK de deelnemende gemeenten hierin tegemoet.

Bijlage bij uitnodiging voor deelname aan het project SWS gemeenteraadsverkiezingen van 7 maart 2006

5/7

L

f

Het ministerie van BZK heeft vooraf, om een indruk te krijgen van de noodzakelijke kosten, een.

onderzoek laten uitvoeren naar de kosten die gemeenten maken bij verkiezingen. Verder is een

marktconsultatie uitgevoerd naar de kosten van een oproepingskaart met echtheidskenmerken.

Naar aanleiding van onderzoeken die vooraf zijn gegaan aan de verkiezingen in 2004 en gelet op de

uitkomsten van de evaluatie van 2004 kan het ministerie van BZK ter stimulering van deelname door

alle gemeenten een vergoeding bieden van ¿ 0,10 per kiesgerechtigde. Dit kan al in 2005 aan u

worden uitgekeerd.

De reguliere kosten van de organisatie van de verkiezing komen, net als thans het geval is, voor

rekening van de gemeenten.

Aanmelding voor deelname

Zoals in de bijgaande uitnodiging is vermeld wordt u, met alle andere gemeenten in Nederland, van

harte uitgenodigd om deel te nemen aan deze nieuwe werkwijze.

Punt van aandacht daarbij is dat de Experimentenwet Kiezen op Afstand vereist dat Qemeenteraden

van betrokken gemeenten met deze deelname moeten instemmen.

Daarom worden, vanwege deze vakantieperiode, ook voorlopiQe aanmeldinqen, onder voorbehoud

van instemming van de betrokken gemeenteraad, Qeaccepteerd.

U wordt verzocht schriftelijk (per post dan wel e-mail) vóór donderdag 15 september 2005

(voorlopig) aan te geven of uw gemeente wenst deel te nemen aan dit project.

Mocht u besluiten niet deel te nemen dan hoeft u dit niet apart kenbaar te maken.

U kunt uw aanmelding richten aan:

Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

Directie Constitutionele Zaken en Wetgeving

Project Kiezen op Afstand

Ir. M.V.C. Dam-Jansen, projectsecretaris

Postbus 20011

2500 EA Den Haag

Of via e-mail: Mariska.Dam@minbzk.nl.

)

Gaarne ontvangen wij bij uw aanmelding de volgende gegevens:

1. naam van de contactpersoon van uw gemeente

2. specifiek adres en locatiecode van de contactpersoon

3. telefoonnummer en e-mailadres van de contactpersoon

4. overzicht van de reguliere werktijden van de contactpersoon

5. een reële inschatting van het aantal kiesgerechtigden in maart 2006.

Na ontvangst van uw aanmelding ontvangt de door u aangegeven contactpersoon hiervan een

bevestiging.

Vaststelling deelnemende gemeenten

Gelet op de beperkte voorbereidingstijd tot de verkiezingen in maart 2006 zal in de week van

19 september 2005 worden vastgesteld hoeveel gemeenten zich voor deelname hebben

aangemeld. Daarbij zal een inventarisatie worden gemaakt van de grootte, soort en spreiding van de

aangemelde gemeenten.

Bijlage bij uitnodiging voor deelname aan het project SWS gemeenteraadsverkiezingen van 7 maart 2006

6/7

Na deze vaststelling zal met iedere deelnemer zo snel mogelijk contact worden gezocht voor nader~

afspraken.

Nadere informatie

Mochten naar aanleiding van de uitnodiging en deze bijlage bij u vragen zijn gerezen dan kunt u

deze, qelet op de vakantieperiode bij voorkeur per e-mail. stellen aan het KoA-informatiepunt.

Het KoA-informatiepunt is bereikbaar op telefoonnummer 0704268010 en e-mail KOA@minbzk.nl.

~

Den Haag, 11 augustus 2005

Bijlage bij uitnodiging voor deelname aan het project SWS gemeenteraadsverkiezingen van 7 maart 2006

. m

.#'

-,OA. .

~, \, .

\.

'~

Referendum Europese grondwet d.d. 1 juni 2005

.....

Experiment stemmen in een willekeurig stemlokaal binnen de

gemeente Assen

Beantwoording van de evaluatievragen

4-

-

Assen, juni 2005

1. Kiezers, stembureaus, gemeentelijke organisatie en informatievoorziening.

~

~

...

~

A. Kiezers.

Al. hl welke mate maakt de kiezer gebruik van de mogelijkheid om te stemmen in en stemlokaal naar

eigen keuze?

Uit de enquete onder de kiezers blijkt dat 24,3 % van de kiezers gebruik maakt van de mogelijkheid om in

een stemlokaal naar eigen keuze te gaan stemmen. hl 2004 bedroeg dat percentage 15,7 %.

De enquete beperkt zich tot een groep kiezers van 892 personen. Als wordt gekeken naar alle stemmen

die in Assen uitgebracht zijn dan maakt 7,7 % van de kiezers van deze mogelijkheid gebruik (in 2004

5 %) Bij de volmachten blijkt dat in 20,8 % van de gevallen gebruik gemaakt wordt van de mogelijkheid

om een volmachtstem uit te brengen voor een kiezer uit een ander distrikt (in 2004: 14,3 %).

A2. hl welke mate heeft de kiezer behoefte om zelfte bepalen in welk stemlokaal hij zijn stem kan

uitbrengen?

-

Uit de enquete onder de kiezers blijkt dat 85,5 % van de kiezers positief reageert op de mogelijkheid om

zelf te bepalen waar gestemd gaat worden.

A3. Waar hecht de kiezer meerwaarde aan: aan het kunnen stemmen in een stemlokaal naar keuze, dan

wel aan (bestaande) mogelijkheid om zonder oproepingskaart in het aangewezen stemlokaal te kunnen

stemmen.

In 0,4 % gevallen is onder de geenqueteerde kiezers negatief gereageerd op het experiment. 85,5 % van

de kiezers staat positief ten opzichte van de mogelijkheid om overal te kunnen stemmen.

A4. Hoe oordeelt de kiezer over de stempas?

Van de kiezers oordeelt 31,1 % positief Bij 48,3 % was het nieuwe uiterlijk van de stempas niet

opgevallen.

A5. Hoe heeft de kiezer de voorlichting ervaren?

69,8 % van de kiezers heeft zich op eigen manier of via de pers geinformeerd. 27,6 % heeft

foldermateriaal van de overheid of de referendumkrant gebruikt.

B. Stembureauleden

BI. Wat zijn de ervaringen van de stembureauleden met het experiment en hoe verhouden deze zich tot de

positieve ervaringen van het vorig experiment?

Alle stembureau leden reageren wederom positief op het experiment, 97,3 % van de stembureauleden is

nog net zo positief als de vorige keer. 2,7 % kon de vraag niet beantwoorden omdat deze persoon de

vorige keer niet had meegewerkt.

B2. Hebben de stembureauleden veranderingen moeten aanbrengen in hun werkwijze op de dag van de

stemming? Zo ja, welke en waarom?

De werkwijze is gelijk gebleven aan het vorige experiment en er zijn ten opzichte van toen geen

veranderingen doorgevoerd.

B3. Zijn de stembureauleden tegen problemen aangelopen en zo ja, welke waren dit?

C. Gemeentelijke organisatie.

.,.

. Nee, geen enkel probleem ervaren.

~,

Cl. Wat waren de ervaringen van de gemeenteambtenaren en hoe verhouden deze zich tot het vorige

experiment? .

De ervaring is dat er prima met de gevolgen van het experiment te werken is en dat is gelijk aan de

ervaringen bij het eerste experiment.

Omdat de opkomst bij deze stemming beduidend hoger lag dan bij het Europees Parlement is er wel

sprake geweest van een toename van het aantal telefoontjes van kiezers die op de dag van. de stemming

erachter kwamen dat ze de stempas kwijt waren. Dit aantal is gestegen van 23 in 2004 naar 41 in 2005.

C2. Heeft het stemmen met dit experiment geleid tot organisatorische aanpassingen van de gemeentelijke

organisatie?

Nee, de werkwijze is gelijk gebleven aan die van 2004.

D. Stempassen

Dl. Zijn dezelfde stempassen gebruikt als bij het vorige experiment? Zo nee, waarom niet en welke

veranderingen zijn er aangebracht?

Qua layout zijn dezelfde stempaseen gebruikt, de kleurstelling van de stempas is wel veranderd om

eventuele verwarring met de stempassen van het vorig jaar te voorkomen.

D2. Hoeveel stempassen zijn er verstuurd en op welke wijze?

Er zijn 46.899 stempassen ge-enveloppeerd verzonden via TOP post.

Ten opzichte van 2004 zit het verschil hierin dat bij de stempas een flyer was gevoegd met daarop

informatie over het experiment en de mogelijkheden met betrekking tot kiezerspassen en volmachten.

D3. Zijn er wijzigingen geweest in de opzet van het RIS in vergelijking met het vorige experiment?

Nee.

D4. Wat waren de meerkosten van het drukken van de stempas?

De meerkosten waren 2.247 euro.

E. Voorlichting

El. Welke middelen heeft u ingezet bij de voorlichtingscampagne?

Er is gebruik gemaakt van 5 publicaties via de gemeente pagina in de krant, de site van de gemeente

Assen, het aanschrijven van de nieuwe kiezers, informatie op de stempas, informatie op de bij de stempas

gevoegde flyer, de samenvatting van de grondwet, "praatje" via radio Drenthe.

E2. Zijn er veranderingen in de voorlichtingscampagne? Zo ja, waarom en welke waren dat?

De eerste verandering is dat de stempassen in een duidelijk herkenbare enveloppe zijn verzonden. Het

doel was om de stempas duidelijker te onderscheiden van andere post / reclame. Het verzenden in

enveloppe bood ook de mogelijkheid om gerichte informatie te verstrekken over veel gevraagde zaken als

volmacht en kiezerspas door middel van een flyer. Een tweede verandering is geweest om op de site van

Assen de veelgestelde vragen met antwoord op te nemen.

Ja, in de landelijke campagne zijn een aantal publicaties geweest m.b.t de referendumkrant en de

volledige tekst van de grondwet waarbij voor verkrijging onder meer werd verwezen naar de gemeente. .

De publicaties kwamen op momenten waarbij er bij de' gemeente Assen nog niets was ontvangen'

waardoor nogalwat kiezers teleurgesteld moesten worden. Uiteindelijk is het materiaal wel

binnengekomen maar soms meer dan een week na de publicatie.

J-

" E3. Hebt u nog relevante opmerkingen m.b,t de voorlichtingscampagne?

F. Algemene opmerkingen

F1. Algemene opmerkingen met betrekking tot organisatie en verloop van het experiment

Geen

2. Feitelijke gegevens

2.1. Een plattegrond van de gemeente met hierop de verdeling van de stembureaus is bijgevoegd.

2.2. Het opkomstpercentage was 65,95 %

2.3. Aantal kiezers dat heeft gestemd in het stembureau van registratie 25.147

2.4. Aantal kiezers dat heeft gestemd in een ander stembureau dan waarvoor geregistreerd 2.100 .

2.5. Aantal volmachten in het stembureau van registratie 3077

2.6. Aantal volmachten in een ander stembureau dan waarvoor geregistreerd 810

2.7. Aantal vervangende stempassen 58

2.8. Aantal aanvragen vervangende stempas op referendumdag 41

2.9 Aantal geweigerd kiezers wegens ontbreken van legitimatie 0

3. Financiële gegevens

3.1. Productiekosten stempas 3.247 euro

3.2. Meerkosten van het personaliseren van de stempas; geen meerkosten omdat deze kosten anders ook

gemaakt worden.

3.3. Meerkosten van het drukken van het drukken van de stempas en aanpassing van andere

stembescheiden zijn er niet geweest.

3.4. Meerkosten van de voorlichting i.v.m. het experiment zijn er niet geweest omdat voorlichting altijd al

een bestaande activiteit bij verkiezingen is.

3.5. De overige kosten hebben bestaan uit 800 euro voor de enquete onder de kiezers, 120 euro voor extra

voor verzending van de stempassen in enveloppe en 175 euro voor het drukken van de flyer bij de

stempas.

.)

Bijlagen:

Overzicht stembureaus

Resultaten enquete onder kiezers

Resultaten enquete stembureauleden

Overzicht herkomst kiezers en opkomstpercentages per stembureau

Communicatie rondom referendum

"

Referendum Europese grondwet 2005

A SS4-

Enquete onder 892 kiezers over het experiment om in een willekeurig stembureau te kunnen

stemmen.

1. Wat is uw geslacht?

aantal %

man 444 50,1%

vrouw 440 49,9%

totaal 892 100

2. Wat is uw leeftijd?

aantal %

18-30 162 18,2

31-45 277 31,1

46-60 217 24,3

61 en ouder 228 25,6

Totaal 892 100

3. Wist u dat u met uw stem pas in een ander stembureau kon stemmen?

aantal %

Ja 778 87,2

Nee 114 12,8

Totaal 892 100

4. Stemt u in een ander stembureau dan vermeld op uw stempas?

aantal %

Ja 217 24,3

Nee 675 75,7

Totaal 892 100

5. Wat vindt u van de mogelijkheid om in een ander stembureau te stemmen?

,aantal %

Positief 763 85,5

Negatief 4 0,4

Neutraal 121 13,6

Geen mening 4 0,4

Totaal 892 100

6. Waarom stemt u in een ander stembureau?

aantal %

Dichtbij mijn werk 62 28,6

Dichtbij mijn huis 55 25,3

Combineren met bezoek 10 4,6

Combineren met winkelen 37 17,1

Anders 53 24,4

Totaal 217 100

*anders=

toeval

lid stembureau

kon eigen bureau niet 1

moest op stadhuis zijn

kwam er langs

7. Hoe beoordeelt u het nieuwe uiterlijk van de stempas?

aantal %

Positief 277 31,1

NeQatief 20 2,2

Neutraal 164 18,4

Niet opQemerkt 431 48,3

Totaal 892 100

.

8. Hoe wist u dat u met uw stempas in een ander stembureau kon stemmen?

Aantal %

Via Qem.paQina in de krant 48 6,2

Via Assen.nl 12 1,6

Via de stempas 331 42,5

Via de flyer bij de stempas 188 24,2

Anders 199 25,5

Totaal 892 100

9. Hoe heeft u zich geinformeerd over het referendum?

Aantal %

Berichten van de Brink 28 1,8%

www.assen.nl 7 0,5%

foldermateriaaloverheid 333 21,5%

pers 644 41,6%

referendumkrant 94 6,1%

www.wazzup.nl 5 0,3%

Anders 436 28,2%

Totaal 1547 100,0%

*anders=

*anders=

Vorig jaar ook zo

Algemeen bekend

Gehoord van familie I ,

TV Drenthe I Radio

Aanplakbiljet

Altijd zo geweest

Krant I Gezinsblad

Internet Gebeld

.'.,

)

Tv I Radio

Debatten

Stemwijzer

Internetsites

Met mensen gediscus~

Via mijn politieke partij

Via de AMBO

Vrienden I Familie I Ke

Grondwet aangevraag(

College gevolgd

..-,

'--}

.

..

. '

Verkiezingen Europees parlement 2004

A -&s.~

%

89,2%

10,8%

Enquete onder de stembureauleden in Assen m.b.t. de stem pas .

Responce op de enquete: 29,8

Opmerking bij de responce: Bij veel stemburo's is volstaan met het invullen van 1 formulier.

1. Oordeel over de nieuwe wijze van stemmen.

Oké

Oké, kan met minder mensen

aantal

33

4

2. De vorige keer is positief op het experiment gereageerd, bent u er nu nog positief over?

aantal %

36 97,3%

o 0,0%

1 2,7%

Ja

Nee

Eerste keer dat ik meewerk.

3. Wat bevalt beter, het negatief register of de lijst met alle kiesgerechtigden?

aantal %

33 89,2%

3 8,1%

1 2,7%

register ingetrokken stempassen

kiezersregister

Nog wel wennen

4. Zijn de echtheidskenmerken van de stem pas voldoende?

Aantal

Ja 37

Nee o

5. Opmerkingen stembureauleden

Geen

Luchpakket te omvangrijk

1 uur eerder sluiten'

Beheerder stemlokaal aan de late kant

Te weinig enveloppen

Stemburo's op flyer vermelden

Dhr of Mevr op de stempas vermelden

Verwarring over voorItegen in plaats van ja/nee

Toegankelijkheid buro kan beter

Kiezers blij dat ze overal kunnen stemmen

Toets blanco op een te onopvallende plek

Graag opgaaf van het aantal kiezers in het distrikt

Wachttijd voor de kiezer een stuk korter geworden

Aantal

21

3

3

2

1

2

2

1

1

3

1

2

1

%

100,0%

0,0%

%

56,8%

8,1%

8,1%

5,4%

2,7%

5,4%

5,4%

2,7%

2,7%

8,1%

2,7%

5,4%

2,7%

'"

"

.:

Rf

d

E

G

d t2005

H k

e eren um uropese ron we er omststemmers in de qemeente Assen.

kiezers

stem~ assen volmachten passen

eigen ander eigen ander Opkomst

Stembureau distrikt 2005 distrikt % distrikt % distrikt % %

1, Gemeentehuis 876 66,2% 448 33,8% 118 55,9% 93 44,1% 19 94,64%

2, Anholt 746 92,0% 65 8,0% 101 85,4 21 17,2% 0 56,37%

3, Boshof 855 94,6% 49 5,4% 104 85,7 20 16,1% 0 66,97%

4, Slingeborgh 802 94,5% 47 5,5% 101 91,6 16 13,7% 2 65,63%

5, Wijde Blik 875 93,1% 65 6,9% 93 82,9 24 20,5% 0 61,40%

6, Gomariscollege 675 93,1% 50 6,9% 81 88,9 4 4,7% 0 55,03%

7, de Steiger 566 87,6% 80 12,4% 60 85,1 17 22,1% 0 60,50%

8, de Arendshorst 666 93,1% 49 6,9% 77 85,1 20 20,6% 0 51,26%

9, Maria in Campis 818 96,3% 31 3,7% 67 84,0 14 17,3% 2 58,13%

10, Piccolo 795 93,6% 54 6,4% 111 81.0 22 16,5% 0 65,30%

11, Lichtbaak 768 92,2% 65 7.8% 78 83,9 43 35,5% 0 65,30%

12, De Boerderij 775 95.3% 38 4,7% 81 86,3 11 12,0% 2 65,65%

13, Peelerhof 686 94,2% 42 5,8% 79 82,7 13 14,1% 1 69,11 %

14, De Veldkei 824 96,4% 31 3,6% 107 85,3 27 20,1% 0 69,27%

15, Markehuus 844 94,9% 45 5,1% 92 88,5 23 20,0% 2 71,16%

16, Sporthal Peelo 754 91,4% 71 8,6% 112 85,2 25 18,2% 5 64,26%

17, De Voorhof 963 93,1% 71 6,9% 111 88,9 53 32,3% 0 70,22%

18, Marsdijkhal 709 92,3% 59 7,7% 112 84,5 44 28,2% 0 67,23%

19, De Dissel 939 93,1% 70 6,9% 130 82,8 28 17,7% 0 76,47%

20, De Heksenketel 900 90,4% 96 9,6% 171 85,8 28 14,1% 0 77,60%

21, Marsdiek 757 93,3% 54 6,7% 111 85,8 44 28,4% 0 62,37%

22, Opstandingskerk 898 92,7% 71 7,3% 3 83,7. 0 0,0% 0 69,67%

23, Asser Boys 766 98,0% 16 2,0% 116 84,6 16 12,1% 1 63,34%

24, De Schulp 852 92,9% 65 7,1% 125 87,0 9 6,7% 0 64,01%

25, De Vijverhof 843 94,7% 47 5,3% 72 89,4 27 27,3% 0 65,22%

26, Adventskerk 610 93,3% 44 6,7% 71 88,0 10 12,3% 3 45,51 %

27, Baggelhuizen 824 95,8% 36 4,2% 135 84,4 19 12,3% 4 73,87%

28, De Schakel 882 92.8% 68 7,2% 38 86,2 11 22,4% 2 66,05%

29, Valkenhof 778 93,2% 57 6,8% 86 85,3 35 28,9% 0 65,13%

30, De Boei 909 93,1% 67 6,9% 157 83,4 25 13,7% 1 66,44%

31, Het Kriit 1192 96,1% 49 3,9% 177 84,6 68 27,8% 4 70,69%

I Totaal 25147 92,3% 2100 7,7% 3077 79,2% 810 20,8% 48 65,95%

'"

t:

. :{