Publiekssamenvatting “Onderzoek naar PFOA en GenX in het milieu in Helmond – eindrapport”

Datum: 20 november 2020
Auteur: Expertisecentrum PFAS
Projectnummer: C05044.000267
Onze referentie: 083847085C

Inleiding

Tussen 2018 en 2020 is onderzoek uitgevoerd naar PFAS (poly- en perfluoralkylstoffen) in Helmond. Hiervan is een eindrapport opgesteld. Van dit eindrapport is deze publiekssamenvatting gemaakt. In het rapport wordt kort ingegaan op de uitkomsten van voorgaande onderzoeken en wordt een eindconclusie getrokken.

Conclusie

De conclusie is dat de omvang van deze PFAS-verontreiniging goed in beeld is gebracht. En dat er geen risico’s zijn voor mensen. Er is wel sprake van een forse verontreiniging in het grondwater. Er bestaat het risico dat de stoffen zich verder verspreiden via het grondwater.

Aanleiding en uitvoering onderzoek

In 2017 zijn PFAS gevonden in Helmond

PFAS is de afkorting van poly- en perfluoralkylstoffen. Deze stoffen breken niet of nauwelijks af en komen van nature niet in het milieu voor. In Helmond worden vooral de PFAS-stoffen GenX en PFOA gevonden. In 2017 is de stof GenX bij een controle door de waterkwaliteitsbeheerder gevonden in de Maas. Uit onderzoek bleek dat een behoorlijk deel van de verontreiniging met GenX afkomstig was uit de riolering en het oppervlaktewater van Helmond. Al snel bleek dat deze stof daarin terecht is gekomen via het bedrijf Custom Powders in Helmond. Later bleek dat vanuit dat bedrijf ook de stof PFOA in het milieu terecht gekomen is.

GenX en PFOA zijn vrijgekomen bij het drogen van teflonpoeder

Dit gebeurde bij het bedrijf Custom Powders. Tussen 1997 en 2012 is hier teflonpoeder gedroogd dat PFOA bevatte. In 2012 is overgestapt naar het drogen van GenX-houdend teflonpoeder. GenX is de opvolger van PFOA. GenX en PFOA zijn tijdens het droogproces vrijgekomen via waterdamp uit de schoorsteen en via afvalwater op het riool. Het drogen van teflonpoeder is in 2017 gestopt.

GenX en PFOA zijn via de schoorsteen meegenomen door de wind en neergeslagen in de omgeving

Dit blijkt uit het eerste verkennend milieuonderzoek dat in 2018 is uitgevoerd. De grootste hoeveelheden zijn gevonden rond de schoorsteen op de bedrijfslocatie. Verderop in de meest voorkomende windrichting nemen de hoeveelheden af. Deze stoffen hebben grond, grondwater, oppervlaktewater en waterbodem verontreinigd. De verspreiding en risico’s daarvan zijn de afgelopen jaren uitgebreid onderzocht.

In opdracht van de gemeente Helmond is integraal milieuonderzoek uitgevoerd, met focus op grond en grondwater

Dat is in 2018 en 2019 gebeurd. Als eerste is bekeken welke mogelijke verspreidingsroutes er allemaal zijn. Hierna zijn al deze routes onderzocht. Daarbij zijn de verontreiniging en de mogelijke risico’s voor mens of milieu in kaart gebracht. Deze onderzoeken waren met name gericht op grond en grondwater. Er is onderzocht waar PFAS in de bodem aanwezig zijn, en of er een risico is voor mens of milieu. Andere zaken, zoals bijvoorbeeld oppervlaktewater, regenwater, riolering, moestuingewassen en veegvuil zijn ook onderzocht. Hierbij lag de nadruk op het in beeld brengen van mogelijke risico’s, verspreidingsroutes en de samenhang met de grond- en grondwaterverontreiniging. Bij de onderzoeken is onder meer samengewerkt met het waterschap Aa en Maas, Brabant Water en het RIVM.

Conclusies grond en grondwater

Er zijn geen risico’s voor mensen, maar wel voor verspreiding naar het grondwater

Bij de beoordeling van mogelijke risico’s voor mens of milieu is gelet op de aangetroffen hoeveelheden, de omvang van de verontreiniging en het gebruik van de bodem. Soms is aanvullend onderzoek uitgevoerd, zoals bijvoorbeeld een moestuinonderzoek. Uit deze risicobeoordeling komt het volgende:

• Er zijn geen onaanvaardbare risico’s voor mensen.
• Er zijn geen onaanvaardbare risico’s voor het ecosysteem.
• In het grondwater is wel sprake van een verspreidingsrisico. Dit komt doordat ongeveer de helft van de grondwaterverontreiniging zich bevindt in een grondwaterbeschermingsgebied.

De risicobeoordeling is uitgevoerd op basis van de huidige door het RIVM geadviseerde voorlopige risicogrenswaarden. Het is mogelijk dat deze risicogrenswaarden door het RIVM nog worden aangescherpt naar aanleiding van een recent advies van het Europese Voedselveiligheid Agentschap EFSA. Of dit gebeurt en wat dat betekent, is op dit moment niet bekend. Als de landelijke risicogrenswaarden worden aangepast, wordt geadviseerd om de risicobeoordeling opnieuw uit te voeren.

De omvang van de grond- en grondwaterverontreiniging is goed in beeld gebracht

• De verontreiniging bevindt zich vooral op het grondgebied van Helmond.
• De grondverontreiniging boven de grenswaarde beperkt zich tot de directe omgeving van Custom Powders.
• De grondwaterverontreiniging boven de grenswaarde bestaat uit twee gebieden en heeft in totaal een oppervlakte van circa 3 vierkante kilometer. Er is sprake van een vlek rondom Custom Powders en een vlek aan de noordkant van recreatieplas Berkendonk.
• Uit alle uitgevoerde onderzoeken blijkt dat de verontreinigende stoffen vooral door de lucht zijn verspreid. En vooral in de meest voorkomende windrichting worden gevonden. De variatie in windrichting is gelijk aan het verspreidingspatroon. De grootste hoeveelheden zijn teruggevonden op het industrieterrein direct rondom Custom Powders. De hoeveelheden nemen af met de afstand tot het bedrijf. Een uitzondering hierop vormt de losliggende vlek bij recreatieplas Berkendonk. Tussen deze vlek en de vlek rondom Custom Powders ligt de woonwijk Rijpelberg. Hier worden in het grondwater kleinere hoeveelheden gevonden. Dit komt waarschijnlijk omdat in deze wijk regenwater voor een groot deel via het riool wordt afgevoerd. Er is daar dus weinig verontreiniging via regen in de bodem terecht gekomen.
• Buiten de gemeente Helmond valt de verontreiniging mee. Slechts op enkele meetpunten in de grond worden grenswaarden overschreden. Dit heeft mogelijk te maken heeft de grilligheid van verspreiding via de lucht, lokale bodemcondities of een mogelijke andere bron.

Conclusies oppervlaktewater en riolering

GenX en PFOA wordt nog steeds gevonden in het oppervlaktewater

Achter de locatie van Custom Powders stroomt de Nieuwe Aa. In deze beek ter hoogte van Custom Powders en verderop worden hoeveelheden GenX en PFOA gemeten boven de toetsingswaarden voor oppervlaktewater. De hoeveelheden schommelen sterk van seizoen tot seizoen. Het lijkt erop dat in de natte wintermaanden de verontreiniging met GenX en PFOA vanuit het grondwater, de grond of vanaf verhard oppervlak de Aa instroomt. Terwijl dit in de droge zomermaanden veel minder het geval is.

Custom Powders is al jaren geleden gestopt met het verwerken van GenX en PFOA. Toch vinden we deze stoffen nog steeds in schommelende hoeveelheden terug in de beek achter het bedrijf. Ook dit wijst erop dat deze stoffen nog steeds langzaam uitspoelen van verhardingen en uit grond en grondwater naar het oppervlaktewater.

In de Nieuwe Aa direct achter Custom Powders wordt GenX gemeten in hoeveelheden die gemiddeld boven de milieukwaliteitsnorm liggen. Ook op andere plekken in de omgeving zijn verhoogde concentraties PFAS aangetroffen in het oppervlaktewater, zoals in het stilstaande water van de visvijver Sluisdijk.

Waterschap Aa en Maas houdt de kwaliteit van het oppervlaktewater goed in de gaten. Indien nodig worden maatregelen getroffen.

GenX en PFOA wordt nog gevonden in het riool

In 2012 (PFOA) en 2017 (GenX) is Custom Powders gestopt met het drogen van teflon waarin deze stoffen zaten. Toch worden deze stoffen nog steeds in het bedrijfsriool van Custom Powders gevonden. Het gaat om sterk schommelende hoeveelheden, soms met erg hoge pieken. Dit wordt waarschijnlijk voor een deel veroorzaakt door schoonmaakwerkzaamheden in de productieruimte waar vroeger met deze stoffen is gewerkt. Het schoonmaakwater komt in het bedrijfsriool terecht. Een andere oorzaak is dat er nog steeds GenX en PFOA aanwezig is op verharde oppervlakten, zoals daken en het buitenterrein van Custom Powders. Bij regen komen deze stoffen via regenpijpen en straatkolken in het riool terecht.

Het rioolwater van Custom Powders komt gemengd met rioolwater van de rest van Helmond uiteindelijk in de rioolwaterzuiveringsinstallatie in Aarle-Rixtel terecht. In het water dat de rioolwaterzuiveringsinstallatie na reiniging weer verlaat, worden de milieunormen niet overschreden. De redenen daarvoor zijn waarschijnlijk dat de verwerking van PFAS is gestopt en de sterke verdunning van de stoffen in het rioolstelsel.

Waterschap Aa en Maas houdt de kwaliteit van het afvalwater in de riolering goed in de gaten. Indien nodig worden maatregelen getroffen.