Hoogspanningslijnen Brandevoort

Als elektrische stroom door een draad loopt, ontstaat een magneetveld. Hoe hoger de stroom, hoe sterker het magneetveld. In Nederland werkt het elektriciteitsnet op wisselstroom met een frequentie van 50 hertz. Daardoor krijgt ook het magneetveld een frequentie van 50 hertz. Dat betekent dat de stroom en magneetveld 50 keer per seconde van richting wisselt.

Dat is moeilijk precies te zeggen. Het RIVM gaf in 2001 aan dat, als er een oorzakelijk verband is tussen de magneetvelden bij bovengrondse hoogspanningslijnen en de extra gevallen van kinderleukemie, het risico mogelijk is verhoogd bij veldsterkten hoger dan ergens tussen 0,2 en 0,5 microtesla. Het kabinet koos in 2005 voor 0,4 microtesla als grenswaarde en adviseerde: 'zo veel als redelijkerwijs mogelijk is te vermijden dat er nieuwe situaties ontstaan waarbij kinderen langdurig verblijven in het gebied rond bovengrondse hoogspanningslijnen waarbinnen het jaargemiddelde magneetveld hoger is dan 0.4 microtesla.

Ook dat is moeilijk precies aan te geven. In het wetenschappelijk onderzoek worden groepen kinderen vergeleken die dichtbij en ver van een bovengrondse hoogspanningslijn wonen. Een precieze verblijfsduur wordt in die onderzoeken niet vermeld. De Gezondheidsraad gaf in 2008 aan dat een verblijf ‘gedurende minimaal een jaar met een verblijftijd van minimaal circa 14–18 uur per dag’ als langdurig beschouwd kan worden.

De rijksoverheid (het kabinet) bepaalt in overleg met het parlement wat 'veilig' is. In het beleidsadvies uit 2005 geeft het kabinet feitelijk aan dat het risico buiten de magneetveldzone (het gebied rond bovengrondse hoogspanningslijnen waarbinnen het jaargemiddelde magneetveld hoger is dan 0.4 microtesla) acceptabel is.

Het RIVM heeft een rekenvoorschrift ontwikkeld om deze magneetveldzone uit te rekenen. Zo'n berekening kan door gespecialiseerde adviesbureaus worden uitgevoerd.

Op één meter afstand van een stroomdraad waardoor een elektrische stroom van 5 ampère loopt, bedraagt de sterkte van het magneetveld één microtesla. Bij het elektriciteitsnet gaat het altijd om 50 hertz wisselstroom. Er zijn ook statische magneetvelden zoals het magneetveld van de aarde. Dat bedraagt in Nederland ongeveer 40 microtesla.

De vraag welke veldsterkten gevaarlijk zijn is moeilijk te beantwoorden. Voor (wisselende) magneetvelden is er onderzoek uitgevoerd door groepen kinderen te vergelijken die dichtbij en veraf van een bovengrondse hoogspanningslijn wonen. Daaruit komen aanwijzingen dat de kinderen die dichtbij de lijn wonen (waar het magneetveld sterker is) een hogere kans hebben om leukemie te krijgen. Dit noemt men een 'statistisch verband’, maar een oorzakelijk verband is niet bewezen. Het RIVM gaf in 2001 aan dat, als er een oorzakelijk verband is tussen de magneetvelden bij bovengrondse hoogspanningslijnen en de extra gevallen van kinderleukemie, het risico mogelijk is verhoogd bij veldsterkten hoger dan ergens tussen 0,2 en 0,5 microtesla.  Als de magnetische velden werkelijk de oorzaak zijn van extra kinderen met leukemie, dan is 1 van de ongeveer 270 kinderen die in Nederland elke twee jaar leukemie krijgen toe te schrijven aan de aanwezigheid van de hoogspanningslijnen.

Dat is niet aan te geven. De overheid vindt de aanwijzingen uit het wetenschappelijk onderzoek en de onrust die daarover bij omwonenden van bovengrondse hoogspanningslijnen is ontstaan, voldoende reden om voorzorgsbeleid te adviseren.

De gemeente volgt vooralsnog het beleid dat de rijksoverheid adviseert. Overigens biedt het beleidsadvies voldoende vrijheid om als gemeente ons gezonde verstand te gebruiken.

De ministeries van Infrastructuur en Waterstaat en van Economische Zaken en Klimaat (verantwoordelijk voor de energieleveringszekerheid in Nederland) zijn er onvoldoende zeker van dat cruciale 380 kV-lijnen veilig onder de grond gelegd kunnen worden. Vocht, grondwerking, trekspanning, dierlijk gewoel, corrosie en spanning spelen hierbij een rol. De gevolgen van deze invloeden zijn nog onvoldoende bekend om zeker te zijn van een probleemloze werking op de langere termijn.

De lijnen langs Brandevoort maken deel uit van de landelijke 380kV-ring. Ze zijn onderdeel van de infrastructurele ruggengraat van de stroomvoorziening in dit deel van Nederland en Europa. Met een dergelijke belangrijke verbinding staan de verantwoordelijke ministeries experimenten niet toe.

Totdat er technieken zijn om ondergrondse kabels te monitoren en bij storingen snel te kunnen repareren, krijgen bovengrondse hoogspanningslijnen verre de voorkeur van de mensen die verantwoordelijk zijn voor de elektriciteitslevering. Er is vooralsnog weinig aanleiding te denken dat TenneT en het ministerie daar snel soepeler in kunnen, mogen of zullen worden – daar weegt de mening van de gemeente Helmond maar zeer beperkt in mee.

Het valt niet uit te sluiten dat dat op termijn dé oplossing wordt. Nu worden nieuwe hoogspanningslijnen met een spanning van 150 kV en lager al ondergronds aangelegd. Momenteel lopen er praktijkproeven om te onderzoeken of dat ook voor zwaardere hoogspanningslijnen met een spanning van 380 kV of 220 kV mogelijk is.

Pas als deze proeven aantonen dat de leveringszekerheid van elektriciteit voor dergelijke ondergrondse verbindingen gegarandeerd kan worden, zal daarover een besluit genomen worden.

De voordelen van een dergelijke oplossing lijken evident: de geleiders liggen droog, zijn toegankelijk voor controle en onderhoud en als je de tunnels diep genoeg legt is er bovengronds weinig te duchten van magneetvelden. Nadeel is volgens experts wel dat de tunnels een enorme doorsnee moeten krijgen om er beide circuits in kwijt te kunnen zonder dat een voor onderhoudsmonteurs gevaarlijke situatie ontstaat. Zij zien vooralsnog vooral grote bezwaren bij deze oplossing. We zullen er niettemin voor zorgen dat ze de aandacht krijgt die ze verdient.

De verwachting is dat door de energietransitie de rol van elektriciteit in onze energievoorziening zal toenemen. Door het wegvallen van andere energiebronnen (gas, olie, etc.) zullen we meer stroom gaan verbruiken. Dat zal tot verzwaring van het hoogspanningsnet en tot nieuwe hoogspanningsverbindingen aanleiding geven. Aan de andere kant zijn er ook opwekmogelijkheden op regionaal en wijkniveau die mogelijk tot minder behoefte aan een landelijk transportnet kunnen leiden.